İş Hayatı ve Sosyal Güvenlik – 1

Sosyal Güvenlik Sistemi Nedir?

Kimleri kapsamaktadır ?

Kişileri çalışmaktan alıkoyan, olağan dışı harcamalara zorlayan olayların sonuçlarını onarma, yeniden normal yaşama döndürme amacıyla ; hastalık, sakatlık, analık, yaşlılık, iş kazası, işsizlik, aile yükleri, meslek hastalıkları gibi sosyal riskler ve emeklilik dönemine ilişkin güvence sağlamak hedefi ile; Sosyal Sigortalar Kurumu, TC Emekli Sandığı, Bağ-Kur ve özel banka sandıkları oluşturulmuştur.

Sosyal Sigortalar Kurumu : Özel ve kamu sektöründe bir işverene bağlı olarak çalışanaları kapsamaktadır.

TC Emekli Sandığı : Kamu kesiminde daimi kadroda çalışanları kapsamına almaktadır.

Bağ- Kur: Bağımsız çalışanları kapsamaktadır.

SSK’nın uygulanması için işverene düşen yükümlülükler nelerdir?

SSK’ya işyerini bildirme yükümlülüğü,

İşveren çalıştırdığı kişileri “Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi” ile en geç bir ay içinde bildirmek zorundadır.

Aylık prim belgelerini verme yükümlülüğü ; aylık sigorta primleri bildirgesi ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar SSK’ye vermek zorundadır. Çalışanların dört aylık sigorta prim bordrosu verme yükümlülüğü ; bu bordronun onaylı bir örneği işyerine asılması gereklidir.

Sosyal güvenlik destek prim bordrosu verme yükümlülüğü,

Sigortalıların listesini, işyerindeki sigortalıların adlarını, soyadlarını, sigorta sicil numaralarını, çalıştığı süreleri gösteren belge işyerinde işçilerin görebileceği bir yere asılmak zorundadır.

İş sözleşmesi nedir ve hangi konuları içermesi gerekir ?

İşçinin belirli ya da belirsiz bir zamanda iş görmeyi ve iş sahibinin de ona ücret vermeyi üstlendiği bir sözleşmedir.

Sözleşmede :

• a.İşverenin ve işçinin ad ve kimlikleri,
• b.İşyerinin adresini,
• c.Yapılacak işi,
• d.Süresi belirli sözleşmelerde sözleşmenin süresi,
• e.Ücret, ödeme şekli ve zamanı,
• f.Var ise tarafların ileri sürdükleri özel şartlar,
• g.İş sözleşmesinin yapıldığı gün,
• h.Tarafların imzaları, olması gereklidir.

Kadın ve çocuklara ilişkin çalışma yasakları nelerdir?

İş yasasına tabi işyerlerinde onbeş yaşından küçük işçiler çalıştırılamaz. Hafif işlerde ise onüç yaşından büyük olan işçiler çalıştırılabilir. Yer ve su altı işlerinde, gece sanayi işlerinde onsekiz yaşından küçükler çalıştırılamaz.Ağır ve tehlikeli işlerde onaltı yaşını bitirmemiş olanlar çalıştırılamaz.

Onsekiz yaşından küçüklerin çalıştırılabileceği işlerde ancak sağlık raporu ile işe alınabilir.

Kadınlar yer ve su altındaki işlerde çalıştırılamaz. İşin özelliği gereği kadın işçi çalıştırılması gereken diğer işlerde 18 yaşını doldurmuş kadın işçiler ilgili tüzük hükümlerine uygun olarak çalıştırılabilirler.

Asgari ücretten kimler yararlanır ?

Asgari ücret, işçinin gıda,konut, giyim, sağlık, ulaşım, kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir. Bu ücret hükümet, işveren,işçi ve ilgili kurum temsilcilerinin katıldığı asgari ücret tesbit komisyonunca belirlenir.

Asgari ücretten yararlanmak için işçi olmak yeterlidir. Onaltı yaşından küçükler için ayrı, onaltı yaşından büyükler için ayrı hesaplanır.

Ücret, maaş, emekli aylıkları haczedilebilir mi ?

Borçlunun maaş ve ücretinin dörtte biri haczedilebilir. Emekli Sandığı Kanunu’na göre bağlanan emekli aylıklarının da dörtte biri haczedilebilir.

SSK ve Bağ-Kur Kanunu uyarınca bağlanan emekli aylıkları haczedilemez. Ordu ve zabıta hizmetlerinden malul olarak Emekli Sandığı Kanuna göre bağlanan emekli maaşları da haczedilemez.

İşveren ise alacağına karşılık olmak üzere işçinin ailesinin geçimi için zorunlu olan bölümünü kendiliğinden kesemez. Bu bölüm ücretin haczedilemeyecek bölümüdür.(3/4) Bu durumda işveren işçinin ücretinin yalnızca 1/4’lük bölümünü kesebilir.

Ücret hesap pusulası (Bordro ) nedir?

İşveren her ödemede işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek veya işçinin yanında bulunan deftere ücretle ilgili bu hesapları yine imzası veya özel işareti altında kaydetmek zorundadır.

Bu pusula veya defterde ödemenin günü ve ilişkin olduğu dönem ile fazla çalışma, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra kesintisi gibi her çeşit kesintilerin ayrı ayrı gösterilmesi gerekir. Bu işlemler vergi ve harçtan muaftır.

İşveren ikramiye ödemelerinde işçilere eşit davranmak zorundadır.

İşçi ikramiye dönemini tamamlamadan işten çıkartılmış ise; ikramiye çalıştığı süre ile orantılı olarak ödenmek zorundadır. ( İkramiyesi yılda bir aylık ücret olan işçi yedi ay çalıştıktan sonra çıkarılmış ise: ikramiye x 7 = alınması gereken ikramiye ücreti.

Avans nedir ? İşveren istenen avansı vermek zorunda mıdır ?

İşçi belirli koşullarda avans isteyebilir. Bu koşullar işçinin, istediği avans miktarı kadar çalışmış olması, darda bulunması (hastalık, icra, düğün vs.) ve işverenin dara düşmeden avansı ödeyebilecek durumda olmasıdır. Yasanın işçiye avans verilmesi yolundaki hükmü emredici niteliktedir. Bu koşullar gerçekleşir ise işveren avans ödemek zorundadır.

Hizmetlerin birleştirilmesi ?

T.C Emekli Sandığına, SSK’na esnaf ve sanatkarlar ve diğer bağımsız çalışanlar SSK’na tavbi çeşitli işlerde çalışmış olanların hizmet süreleri, aynı tarihlere rastlamamak kaydıyla emekli aylığı bağlanmasına hak kazanıldığında birleştirilir.

Bu hizmet süreleri toplamına, prim ödenmemiş süreler katılmaz. Birleştirilmiş hizmet süreleri toplamı üzerinden, ilgililere son 7 yıllık fiili hizmet süresi içinde, fiili hizmet süresi fazla olan kurumca, sürelerin eşit olması halinde ise son çalışılan işin tabi olduğu kurumca, kendi mevzuatına göre aylık bağlanır. Aylıkların ödenmesinde ve kesilmesinde aylığı bağlayan kurum mevzuatındaki esaslar uygulanır.

İş süresi ve fazla çalışma nedir?

İş süresi genel olarak haftada en fazla kırkbeş saattir. Bu süre haftada altı işgünü çalışan işlerde 7,5 saati geçmemek üzere ve cumartesi günleri kısmen veya tamamen tatil eden işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

Sağlık kuralları bakımından en çok 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işler, Çalışma Bakanlığı ile Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığının ortaklaşa hazırlayacakları bir tüzükle belirtilir. Örneğin kurşun ve arsenik işleri, cam, civa, çimento sanayi işleri, hava gazı ve kok fabrikaları ile termik santrallerdeki işler, çinko, bakır, karpit sanayi işleri, aliminyum fırınlarında yapılan işler, demir ve çelik sanayi işleri, kauçuk işlenmesi işleri, yeraltı işleri, radyoaktif maddelerle yapılan işler( 5 saatten fazla çalıştırılamaz), 80 desibelden fazla gürültü ile yapılan işler, su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işler ( çalışılan derinliğe göre 4 saate kadar indirilebilir.Dalgıçlar ise derinliğe göre 3 saatten yarım saate kadar indirilebilir.)

Bu süreleri aşan çalışmalar fazla çalışmalardır. İşçiden memleketin genel yararları, yahut işin niteliği veya üretimin arttırılması gibi sebeplerle kanunda yazılı günlük çalışma süresinin dışında fazla çalışma istenebilir. Ancak bu çalışma süresi günde üç saati, yılda 90 günü aşamaz.

Her bir fazla saat çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Yasa gereği kısa ve sınırlı süreli çalışılan işlerde fazla çalışma olmaz. Fazla çalışmalarda işçinin muvafakatı alınması gerekir.

Ara dinlenmesi nedir ve ne kadardır?

Çalışma saatleri süresinin ortalama bir zamanda o yerin adet ve işin gereğine göre ayarlamak süretiyle işçilere:

• a.4 saat ve daha kısa süreli işlerde 15 dakika,
• b.7,5 saatten az süreli işlerde yarım (30 dakika),
• c.7,5 saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi verilir. Bu dinlenmeler en az olup aralıksız verilir.

Hafta tatili nedir? Ücreti nedir?

İş yasasına tabi bir işyerinde ardı ardına 6 işgünü çalışan işçi bir gün hafta tatili hakkı kazanır. Bugün için işveren bir iş karşılığı olmaksızın işçiye normal bir gündelik ücretini tam olarak ödemek zorundadır.

• a.Çalışmadığı halde iş süresinden sayılan zamanlarla günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanuni veya akdi tatil günleri ve 38.ve 62.maddelere (1475 sayılı İş Yasası) göre kısmen veya tamamen çalışılamayan cumartesi günleri,
• b.Evlenmelerde 3 güne kadar, ana ve babanın karı ve kocanın, kardeş ve çocukların ölümünde 2 güne kadar verilmesi gereken izin süreleri,
• c.Bir haftalık süre içinde kalmak kaydı ile işveren tarafından verilen diğer izinlere hekim raporuyla dinlenilmesi öngörülen günler, çalışılmış gibi hesaba katılır.

İşçi hafta tatilinde tatil yaptırılmayarak çalıştırılırsa, bu çalışma fazla çalışmadır. Yevmiyesi yüzde elli arttırılmak suretiyle ve bir yevmiyede çalışmasa dahi alacağı için toplam iki buçuk yevmiye hak eder.

Genel tatil nedir? Ücreti nedir?

İş kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günlerin ücreti tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa çalıştıkları günlerin ücreti ücret ödeme şekline bakmaksızın bir kat fazlasıyla ödenir.

Yıllık ücretli izin nedir?

İş kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışılan işçilerden işyerine girdiği tarihten itibaren deneme süresinde ( ilk bir ay) içinde olmak üzere en az bir yıl çalışmış olanlara ilerideki maddelerde ( İş yasası 49,50,51,52,54 vs. ) gösterilen esaslara göre hesaplamak üzere aşağıdaki süreler kadar yıllık ücretli izin verilir.

• a.Hizmet süresi 1 yıldan beş yıla kadar olanlara 12 işgünü,
• b.Hizmet süresi beş yıldan onbeş yıla kadar olanlara yılda 18 işgünü,
• c.Hizmet süresi onbeş yıldan fazla olanlara yılda 24 işgünü, ücretli izin verilir.

Ancak 18 ve daha küçük yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin 18 işgününden az olamaz.

Bu süreler toplu iş sözleşmeleri ve hizmet akitleri ile arttırılabilir.

Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.

Yıllık ücretli izin hakkının doğması için gerekli sürenin hesabında işçilerin aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süre birleştirilerek göz önüne alınır. Şu kadarki bir işverenin iş kanunu kapsamına giren iş yerinde çalışmakta olan işçilerin aynı işverenin işyerlerinde iş kanunu kapsamına girmeksizin geçirdiği süreler de hesaba katılır.